Generacija I

Poslednjih godina u Beogradu ima sve više divljih deponija, pokazuju podaci Agencije za zaštitu životne sredine. Tako je od 2017. do početka ove godine locirano više od 800 deponija, a iz Agencije upozoravaju da ih možda ima i više jer mnoge opštine uopšte ne dostavljaju izveštaje o divljim deponijama ili dostavljaju nerealne podatke. Dok nadležni prebacuju odgovornost, rešenja ovog problema još nema.

U ulici Vuka Vrčevića ispod Pančevačkog mosta u Beogradu, na samo 15 minuta od centra grada, godinama se nekontrolisano odlažu razne vrste otpada.

Gomila nekontrolisano odloženog otpada čiji se sastav ne zna, čiji efekat na životno okruženje zaista može biti vrlo loš, je nešto što je nedopustivo, što ne sme da se desi. Ono što je problem kod svake divlje deponije je to što one nisu obezbeđene na način kako bi trebalo da budu, nema sistema za prikupljanje određenih otpadnih voda… zamislite kad padne kiša na gomili đubreta, šta se tu sve procedi, kaže za Blic Dušan Vasiljević, međunarodni stručnjak za strateško planiranje u oblasti životne sredine.

Kako su nam objasnili lokalni aktivisti, deponija u ovoj ulici stvorila se tokom noći, a gomila se već godinama. Svaki napor da se ukloni bio je bezuspešan, jer bi đubre ovde ponovo bilo nelegalno dovoženo već narednog dana, tvrde aktivisti, i dodaju da je nekoliko puta dolazilo i do požara. 

Upravo to se dogodilo i nedavno, kada se nakon gradske akcije čićenja iznad preostale količine pojavio oblak crnog dima. Stanovnici ove opštine za Blic objašnjavaju da ne znaju ko je odgovoran, ali da se plaše za svoje zdravlje jer ne znaju kakve se sve vrste otpada tu nalaze. 

Deponija u Vuka Vrčevića samo je jedna od 817 koje su od 2017. prijavljene na teritoriji Beograda, pokazuju podaci Agencije za zaštitu životne sredine (SEPA). Istraživanje novinara Blica pokazuje da divljih deponija u glavnom gradu ima sve više. Iako divlje deponije mogu biti opasne po građane, ovaj problem se još nije rešio, a nadležne institucije međusobno „prebacuju lopticu“.

Divlje deponije: Ko ih (i kako) čisti

Svaka gradska opština ima svoj odsek za komunalne poslove, i određeni broj zaposlenih inspektora čiji je zadatak da, pored ostalih komunalnih problema, rešavaju i uklanjanje divljih deponija. Budžet za to planira se u okviru ukupnog godišnjeg budžeta opštine, koji joj dodeljuje Grad Beograd.

Neke opštine uspevaju da u okviru svojih redovnih troškova izdvoje sredstva i za čišćenje divljih deponija, dok druge tvrde da zbog njihovog velikog broja to finansijski nisu u stanju. 

Slavica Vitorović, šef odseka komunalne inspekcije i izvršenja iz opštine Palilula kaže da na teritoriji ove opštine postoji više lokacija na kojima se formiraju divlje deponije. Prema podacima Agencije, od 2017. do početka ove godine na Paliluli je prijavljeno 59 divljih deponija. Problem kod čišćenja je nedostatak novca, tvrde iz opštine. 

S obzirom na teritorijalnu veličinu opštine, kao i veliki broj deponija nema dovoljno finasijskih sredstava za njihovo uklanjanje – kaže za Blic Vitorović.

Divlja deponija u Kortežu kod nasipa (FOTO: Marica Jovanović, privatna arhiva)

Na pitanje kolika su sredstva koja je opština Palilula dobila za ovu namenu za svaku u predhodnih pet godina, iz ove opštine kažu da je proteklih pet godina za te namene opredeljeno oko sedam miliona. 

Iz gradskog sekretarijata za Finansije objašnjavaju da u odluci o budžetu koju opštine same prave treba da predvide i troškove za uklanjanje divljih deponija. Kako iz gradskog sekretarijata za Finansije objašnjavaju od ukupnog budžeta koje opštine dobiju, na plate od prilike ide od 30 do 40 odsto . 

Ne prenosimo mi njima novac samo za plate i troškove zaposlenih već i za finansiranje svih poslova za koje su oni nadležni, kažu iz Sekretarijata.

Iz lokalnog udruženja građana Bela Čaplja 1165 kažu da su za svaku primećenu deponiju pisali prijavu komunalnoj inspekciji. Međutim, retko je koja bila uklonjena. I sami su se, kažu, često organizovali i počistili otpad, ali bi ubrzo na istom mestu ponovo zatekli isti prizor, pa ukazuju na to da je potrebna sistemska promena.

Pre skoro godinu dana beogradskom naselju Krnjača održavani su protesti zato što je kod bare Reva nepropisno odlagan otpad. Skoro godinu dana kasnije, novinari Blica u blizini bare su zatekli su manju količinu otpada, a ekološki aktivisti iz udruženja Bela Čaplja 1165 kažu da se i nakon čišćenja, đubre iznova tu baca. 

Prijave divljih deponija dolaze sa više strana

Oko petine stvorenog komunalnog otpada u zemlјi ne sakuplјa se na organizovan način, već završava na jednoj od divlјih deponija, procena je Agencije za zaštitu životne sredine. Institucije su u rešavanje ovog problema pokušale da uključe i građane. 

Tako, svako može da prijavi divlju deponiju u svojoj okolini – lično, telefonom, mejlom, kao i kroz aplikaciju Ukloni divlju deponiju koju je napravila SEPA. Dovoljno je samo da je slikaju i napišu gde se nalazi, a podaci se automatski šalju u bazu Agencije. Ove prijave dostupne su i opštinama koje mogu da reaguju kada vide novu divlju deponiju na svojoj teritoriji. 

Iako prikuplja podatke o nesanitarnim i divljim deponijama, Agencija nema nadležnost nad njihovim uklanjanjem, već je uklanjanje divljih deponija u nadležnosti jedinica lokalnih samouprava.

Međutim, sa aplikacije se ne brišu one koje su očišćene, a kako su iz Agencije objasnili to „informatički nije moguće“, jer bi zahtevalo da jedinice lokalne samouprave (JLS) stalno dopunjavaju podatke o svojim aktivnostima na uklanjanju divljih deponija. Tako se stiče utisak da su sve na mapi i dalje aktivne, iako su neke možda već i uklonjene.

Da je nedostatak povratne informacije problem smatra nekadašnji načelnik u Agenciji za zaštitu životne sredine Dejan Lekić.

Bilo bi dobro kada kliknete na tu tačku na aplikaciji tamo kaže šta se dogodilo sa tim. Dobija se utisak učešća javnosti, svakome je drago da učestvuje u tome i to je to, to je kraj. Smisao prikupljanja te informacije nije da je samo prikupite, već da se nešto po tom pitanju uradi, navodi Lekić. 

Dakle, ko god da je osmislio aplikaciju, super je ideja, međutim nije dovršena.

Podatke o divljim deponijama Agenciji bi trebalo da šalju i opštine. Iz Agencije objašnjavaju da u okviru godišnjeg izveštaja opštine javljaju da li je u toj godini izvršeno čišćenje divlje deponije, ali i da li se na istom mestu ponavlja odlaganje otpada, što je često slučaj. Opštine imaju obavezu da dostave izveštaj, ali neke to ne rade, navode iz Agencije.

Beograd na vodi (FOTO: Marica Jovanović, privatna arhiva)

Neki su dostavili da imaju samo jednu divlјu deponiju na svojoj teritoriji što je apsolutno nerealno, stoji u odgovoru Agencije.

Prema podacima koje su dostavile opštine, u 2020. godini u Srbiji je postojalo više od 2.600 divljih deponija. U velikom broju slučajeva, odnosno na skoro 1.750 lokacija, čišćenje nije izvršeno ni jednom.

Prema prikupljenim podacima ove Agencije, najviše prijavljenih deponija za period u proteklih pet godina je na opštini Obrenovac, 152 do kraja aprila ove godine. Pre pet godina u Obrenovcu nije prijavljena ni jedna divlja deponija.

Na pitanja šta im predstavlja najveći problem u uklanjanju nesanitarnih deponija i sprečavanju njihovog nastanka, do objavljivanja teksta iz opštine Obrenovac nismo dobili odgovor.

Slična situacija je sa opštinom Lazarevac, koja je 2017 bila bez prijavljene deponije, a zaključno sa 2022. zabeleženo je više od 100 deponija. Ni iz ove opštine nisu odgovorili na pitanja Blica.

Grafika mapa od 2017 do 2022 koliko na kojoj opštini ima prijavljenih deponija 

Najbolje stanje je na opštini Vračar, koja godinama nije imala nijednu prijavljenu deponiju do ove, kada su prijavljene tri.

Kako divlje deponije mogu da ugroze naše zdravlje

Dušan Vasiljević kaže da svaka deponija na više načina može negativno da utiče na naše okruženje.

Najpre imamo ocedne vode koje prodiru kroz zemlju i odlaze kroz podzemne vode, one truju dakle zemljište i vode. I ako se tu nalazi neko izvorište ili reka to se cedi u te vodotokove, i truje ljude, objašnjava Vasiljević.

Zatim, ako dođe do požara, dolazi do oslobađanja metana, a onda i do oslobađanja materija koje su kancerogeni, tvrdi Vasiljević.

Treća opasnost je, dodaje on, raznošenje đubreta koje može da ode na poljoprivredu, na biljke koje se kasnije koriste u ishrani.

Da divlje deponije mogu biti opasne slaže se i Dejan Lekić.

To su proizvodi koji nakon upotrebe postaju opasan otpad kao što su akomulatori, baterije, led sijalice… Vi nikome ne možete da garantujete kada gori Vinča ili neka druga deponija, da na tom mestu nije nešto od čega on može da umre u narednih 5 godina. To je strašno, objašnjava Lekić za Blic.

Zrenjaninski put, skretanje kod Koteža (FOTO: Marica Jovanović, privatna arhiva)

Vasiljević smatra da je problem i to što mi nemamo pouzdan podatak uopšte koliko otpada ima u Srbiji, odakle dolazi i šta se sa njim na kraju dešava.

Moguće rešenje je kaznena politika koja važi za sve. Dakle, ako se baci na nepropisano mesto, sledi kazna, ali takođe može da postoji podsticaj da se to (otpad, prim. nov) da negde i da se od toga ima korist. Znači ,osim kazne mora da postoji i podsticaj, jer kazna nije dovoljna, smatra Vasiljević. 

Autorka: Marica Jovanović