Datum koji ste morali da naučite u osnovnoj školi, pa da ga opet obnovite u srednjoj školi i da ga definitivno utvrdite kada ste spremali prijemni ispit na fakultetima društvenog usmerenja – 11. novembar 1918. godine, Dan primirja u Prvom svetskom ratu.
Kada ste utvrdili ovaj datum, a ako ste kao ja upisali Fakultet političkih nauka (ili to nameravate) postoji šansa da u već u prvoj ili drugoj godini, u zavisnosti od smera, dobijete pitanje na kolokvijumu koje se tiče ovog datuma iz predmeta Savremena politička istorija – na primer. Kada prođu škole, osnovna i srednja, fakulteti i kolokvijumi pa ispiti, ostaje opšta kultura, a jedan od datuma čije je pamćenje jedan od stubova opšte kulture svakako je 11. novembar.
Do tog novembarskog dana, kada je sklopljeno primirje, put je bio dug: 30. septembra Bugarska sklapa primirje, 30. oktobra Osmansko carstvo izlazi iz rata, 3. novembra Austrougarska im se pridružuje i tek nakon toga Nemačko carstvo sklapa primirje – 11. novembra.
Knjiga „Lepota i tuga: intimna istorija Prvog svetskog rata“ Petra Englunda se bavi ličnim sudbinama tokom ovih par godina ljudske istorije. Novembarsko primirje je označilo kraj oružanih dejstava duž svih frontova. I posle tog datuma malo toga je bilo isto kao pre 1914. godine. Par dana pre primirja abdicirala su dva cara: Vilhelm II i Karl I.
U rat su ušle četiri imperije koje su prestale da postoje, isto toliko dinastija je moralo da abdicira u korist republika. Bilans je sledeći: sa scene je sišlo Nemačko carstvo sa Hoencolerima, Austrougarska sa Habzburzima, u Rusiji je još ranije došlo do rušenja monarhije i dinastičke kuće Romanova, kao i kraj Osmanlija i njihovog nekadašnjeg carstva od kojeg je ostala samo Turska.
Evropa monarhija prestala je da postoji, sukobi između dinastija, njihovi ratovi su zamenjeni novom vrstom sukoba. Evropa monarhija zamenjena je Evropom ideologija. Republike su postale dominantan oblik političkih uređenja država. Ideologije su regrutovale ljude za neke druge, kako se ispostavilo, ne tako daleke sukobe. Austrija je postala republika, Mađarska takođe, dva oslonca Habzburga više nisu bile pod monarhijskim uređenjem. Iako je bilo nekoliko pokušaja, kao na primer Mađarska Sovjetska Republika, komunizam je ostao u granicama bivše Ruske Imperije. Vajmarska Repbulika je od samog svog početka 1919. godine bila dosta nestabilna zemlja, iako republika, vrlo osiromašena i sa stanovništvom čiji je ponos bio povređen, postalala je dosta plodno tle za razne pokrete koji su politiku videli u nekom drugom koloseku, u diskursu koji je kasnije postao dominantan. Slično je bilo i sa Italijom. Iako svrstana na pobedničkoj strani, smatrala je da nije dovoljno dobila posle pobede. Mogao bih spomenuti neke od zemalja koje su nastale posle Velikog rata, ali to bi bilo predugo. Jedino bih istakao Čehoslovačku, domovinu Tomaša Masarika i Tomaša Bate, velikog državnika i velikog industrijalca. Industrijalizovanu zemlju, nastalu posle raspada Austrougarske, koja će u kasnijim godinama prva nastradati od novog uspona jedne nove Nemačke.
Period posle Prvog svetskog rata, velikog događaja koji je odveo sa sobom u prah istorije mnoge obične ljude zajedno sa dinastijama i monarhijama, obeležila je i španska groznica, jedna od najvećih pandemija gripa koji bio loš početak jedne nove epohe.
Takođe, iako se to nije znalo do kraja Drugog svetskog rata, Engleska više nije bila najveća svetska sila. U periodu između dva svetska rata, ova kolonijalna sila doživljava jednu dvorsku dramu: naslednik Džoržda V, mladi Edvard, abdicirao je kako bi se oženio sa, kako se kasnije ispostavilo, u stavovima pomalo kontraverznom Volis Simpson.
Stvorena je „Liga Naroda“ čija misija da održi mir, nije bila dovoljno uspešna. Iako nedovoljno uspešna ona je sa svojom strukturom bila uvod u mnogo složenije naddržavnu strukture poput kasnijih Ujedninjenih Nacija. Nastavljen je „kratki dvadeseti vek“, kako Erik Hobsbaum naziva period između 1914. i 1991.
Ukratko, 11. novembar kao datum samo je ozvaničio kraj jedne epohe i uvod u novu epohu. Do tog datuma bilo je mnogo bitnih datuma koje smo već spomenuli, a posle toga bilo je jeoš dosta događaja, ličnosti i datuma koji su odredili buduće događaje do novog velikog rata, koji zapravo, nije bio toliko daleko.
Mogli bi izdvojiti događaje koji su došli u periodu između primirja i novog sukoba: poput zvaničnih potpisivanja mira između poraženih država i sila Antante, pojavu „Lige Naroda“, stvaranje Poljske, Čehoslovačke, Kraljevine SHS – kasnije Kraljevine Jugoslavije, abdikaciju Edvarda VIII, Marš na Rim, Minhenski puč, Crni četvrtak u SAD, inflacije u Nemačkoj, atentat u Marseju, italijanska epizoda u Abisiniji, bombardovanje Gernike, aneksiju Sudeta i okretanje velikog volana Hitlerove Nemačke u novi sukob.
Primirje više ne važi – vagon u kome je Nemačka potpisala primirje, sada je poslužio da u njemu Francuska potpiše kapitulaciju. Vagon je kasnije uništen.
Autor: Vuk Damnjanović, student XXIV generacije obrazovnog programa "Studije budućnosti", Beogradske otvorene škole.
Fotografija je preuzeta sa ovog sajta.